Ιστορίες για την ποίηση…Παπαντωνίου Ζαχαρίας

Λυπημένα δειλινά

 

Στῆς γειτονιᾶς τῆς φτωχικῆς
γυρίζει ὁ νοῦς μου τὰ στενά,
τὰ λυπημένα δειλινὰ
στοχάζομαι τῆς Κυριακῆς.

 

Μέσα στὴν κόκκινη ἀντηλιὰ
τὸ μαραμένο θηλυκὸ
δίχως ἐλπίδα καὶ μιλιὰ
ποτίζει τὸ βασιλικό.

Κανεὶς διαβάτης δὲν περνᾷ,
κανένα αὐτὴ δὲν καρτερεῖ
ποὺ στὸ μπαλκόνι ὀρθὴ φορεῖ
τὸ γιορτινό της τὸ γκρενᾶ.

Σὰ μοῖρα κάθεται μία γριά.
Στὸ φῶς μιᾶς πόρτας ρημαδιοῦ
μακραίνει ὁ ἴσκιος τοῦ παιδιοῦ…
Καμπάνα ἀκούγεται μακριά…

Στὸ σύννεφο τὸ βυσσινὶ
θὰ πέσει ὁ ἥλιος νὰ κρυφτεῖ.
Ψαλμὸς ἀκούγεται ἡ φωνὴ
τοῦ τελευταίου πραματευτῆ.

Ὅλα σταμάτησαν ἐκεῖ.
Ἀργεῖ πολὺ νὰ ῾ρθεῖ ἡ βραδιά…
Πῶς ἔχω τὴν ψυχὴ βαριά,
Τὸ δειλινὸ τὴν Κυριακή!

 

(ἀπὸ Τὰ θεῖα δῶρα)

Ζαχαρίας Παπαντωνίου: “Ο πρίγκιπας του νεοελληνικού λόγου”

…Υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους λογοτέχνες της γενιάς του 1880 και υποδειγματικός δημοτικιστής. Δυστυχώς, όμως, το εκδεδομένο έργο του είναι ελάχιστο. Κείμενα του βρίσκονται διάσπαρτα σε αθηναϊκές εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. Το αρχείο του διασκορπίστηκε και ο ίδιος απέφευγε να αυτοβιογραφηθεί, γιατί θεωρούσε πως οι συγγραφείς που αυτοβιογραφούνται «μας δίνουν έναν συγγραφέα εντελώς άλλον από τον πραγματικό». Στα κείμενά του περιγράφει τη ζωή στην ελληνική επαρχία με έμφαση στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Υπηρέτησε όλα τα είδη του λόγου και, κυρίως, τα δοκίμια και τις κριτικές.

Το 1918 ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου γράφει τα «Ψηλά βουνά», αναγνωστικό προορισμένο για την Γ’ τάξη του δημοτικού. Ακολουθεί το 1920 η ποιητική συλλογή «Χελιδόνια», παιδικά ποιήματα τα οποία μελοποίησε ο Γεώργιος Λαμπελέτ (ένα χρόνο μετά την αυτοκτονία του αδελφού του Θανάση, στον οποίο ήταν αφιερωμένα) και το 1923 τα πεζοτράγουδα «Πεζοί Ρυθμοί».

Από το 1929 μέχρι και το 1937 δημοσιεύονται τρεις ποιητικές του συλλογές («Θεία Δώρα», «Βυζαντινός Όρθρος» και «Θυσία»), το θεατρικό του έργο «Ο όρκος του πεθαμένου» το 1929 (δραματοποίηση του δημοτικού τραγουδιού «Του νεκρού αδελφού») και το «Άγιον Όρος» το 1934, στο οποίο περιγράφει τις εντυπώσεις του από το ταξίδι του στο ομώνυμο μέρος. Αξιοσημείωτο είναι ότι πολλά από τα ποιήματα του έχουν μελοποιηθεί και ερμηνευτεί από σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες.

Τα «Ψηλά Βουνά»

Το «Ψηλά Βουνά» αποτελεί το πρώτο σχολικό αναγνωστικό στην δημοτική γλώσσα. Σύμφωνα με τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, «το αναγνωστικό αυτό διαφέρει από κάθε άλλο που μπήκε ως τώρα στο δημοτικό σχολείο, όσο η αυγή από τη νύχτα». Εμφανίστηκε στα γράμματα, στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης (1917-1920) του Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία καθιέρωσε για πρώτη φορά τη χρήση της δημοτικής στο δημοτικό σχολείο. Τα «Ψηλά Βουνά» είναι ένας θρύλος στο χώρο του εκπαιδευτικού βιβλίου, αφού το καλοκαίρι του 1974, όταν χρειάστηκε να αντικατασταθούν τα σχολικά βιβλία μετά την πτώση της δικτατορίας, ήταν το αναγνωστικό που επιλέχθηκε για τη Γ’ Δημοτικού.

Ο Παπαντωνίου γράφει τα «Ψηλά βουνά» σε μια ήπια, χαριτωμένη και ζωντανή δημοτική γλώσσα. Ενσωματώνει έντεχνα στην αφήγησή του πολλά είδη λόγου: δημοτικά τραγούδια, λαϊκές ιστορίες, ποιήματα και επιστολές. Στο τέλος του βιβλίου παραθέτει τραγούδια ολόκληρα και παρτιτούρες για τη μουσική τους εκτέλεση.

Οι προοδευτικές δυνάμεις της εποχής υποστήριξαν το νέο αναγνωστικό με άρθρα τους στον Τύπο. Ανάμεσα στους υποστηρικτές ήταν και ο ποιητής Κωστής Παλαμάς, ο ιστορικός της λογοτεχνίας, Ηλίας Βουτιερίδης, και ο σοσιαλιστής Παναγής Δημητράτος. Υπήρξαν βέβαια και οι αρνητικές κριτικές, όπως αυτή της δημοτικίστριας Γαλάτειας Καζαντζάκη, που το 1919 χαρακτήρισε το αναγνωστικό «αναίσθητο και άψυχο», γιατί οι συντελεστές του «παραπέταξαν ως άχρηστες τις δύο έννοιες αυτές, το Θεό και το Έθνος, που μόνο μπορούσαν να του δώσουν την ανώτερη πνοή της δημιουργίας που του λείπει».

Μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου το 1920, τα βιβλία της εκπαιδευτικής του μεταρρύθμισης, ξηλώνονται από τα σχολεία. Η Έκθεσις της «Επιτροπείας της διορισθείσης προς εξέτασιν της γλωσσικής διδασκαλίας των δημοτικών σχολείων», προτρέπει το 1921 τα βιβλία αυτά «να καώσι ως έργα ψεύδους και κακοβούλου προθέσεως και να καταδιωχθώσι ποινικώς οι υπαίτιοι». Με την επάνοδο του Βενιζέλου στην εξουσία, τα «Ψηλά βουνά» ξαναμπαίνουν στα σχολεία το 1929 σε τέταρτη έκδοση  και σε πέμπτη το 1933 με τη νέα εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου.

Το βιβλίο από την πρώτη φορά που κυκλοφόρησε αγαπήθηκε από τα παιδιά και όπως σημειώνει ο παιδαγωγός Κ.Μ. Μαλαφάντης, «καταξιώθηκε απόλυτα στη συνείδηση των εκπαιδευτικών της πράξης»…

Πηγή: https://www.maxmag.gr/afieromata/zacharias-papantoniou/