Η ΕΛΛΑΣ ΤΩΝ ΣΟΦΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΡΗΤΟΡΕΙΑΣ
γράφει ο Απόστολος Λαμπρόπουλος
Στην Ελλάδα των Ελλήνων πολλά με εξοργίζουν μα πιο πολύ το κατά πως φαίνεται κληρονομικό ταλέντο στην ρητορεία.
Μα καλά σε εξοργίζει η ρητορεία; Αυτό είναι προσόν μου λένε.
Λυπάμαι αλλά έχω άλλη άποψη περί προσόντων, απαντώ.
Να σας θυμίσω λοιπόν ότι
«..ο Πλάτων επινόησε τον όρο «ρήτορας» για να δείξει τη διαφορά ανάμεσα στον ρήτορα που χρησιμοποιεί τον λόγο για το συμφέρον του, από τον φιλόσοφο που χρησιμοποιεί τον λόγο για να ανακαλύψει την αλήθεια. Στην πρώτη περίπτωση ανήκουν οι δημαγωγοί, δηλαδή ρήτορες που κολακεύουν το κοινό τους. Τέτοιοι ήταν, λέει ο Πλάτων, όλοι οι πολιτικοί της Αθήνας, ακόμα κι ο Περικλής«
Για να επιστρέψουμε στο σήμερα…
1. Είναι πράγματι εντυπωσιακή η ευκολία, η ταχύτητα και η σιγουριά με την οποία ο καθένας μας παρουσιάζει για το ίδιο θέμα, για το ίδιο γεγονός, για το ίδιο πρόβλημα, κοινωνικό , πολιτικό, οικογενειακό, μια εκ διαμέτρου αντίθετη εκδοχή, μια δική του αλήθεια.
2. Είναι πράγματι απίστευτη η άνεση με την οποία ο καθένας μεταθέτει την συζήτηση από τον πυρήνα στην περιφέρεια, μετατρέπει περίτεχνα το άσπρο σε μαύρο, την ανατολή σε δύση και την μέρα σε νύχτα, έτσι απλά , χωρίς ντροπή, σε μια τέλεια ερμηνεία ενός ρόλου αυτοεπιβεβαίωσης που τον κάνει να αισθάνεται ήσυχος και ικανοποιημένος στην δική του πραγματικότητα.
Θέλετε παραδείγματα ;
Αν αντέχετε παρακολουθήστε λίγο συνεδρίαση της βουλής η ακόμη καλύτερα κάποιας υποεπιτροπής. (βάλτε το κανάλι της βουλής και θα βρείτε σίγουρα κάτι). Ακούστε συζητήσεις σε καφετέριες, στον δρόμο, στο λεωφορείο, στο σπίτι, παντού.
Ας πάμε πάλι πίσω στους κληροδότες.
1. Στον Μενέξενό του, ο Πλάτωνας εμπαίζει τους Αθηναίους για τους επικήδειους λόγους τους. Επικρίνει την ανειλικρίνεια, τις κοινοτοπίες, το πομπώδες ύφος, τη συμβατική και μηχανιστική διάρθρωση αυτού του είδους λόγου.
Σας θυμίζει τίποτε αυτό ; Και όχι μόνο σε επικήδειους.
«Και τόσο Όμορφα επαινούν, ώστε, αποδίδοντας
στον καθένα προτερήματα πού έχει άλλα και προτερήματα πού στερείται,
στολίζοντας τα με πολύ ωραίες λέξεις, μας μαγεύουν την ψυχή.
(οι ούτως καλώς έπαινοΰσιν ώστε καί τα
προσόντα καί τα μή περί έκαστου λέγοντες, κάλλιστα πως
τοις όνόμασι ποικίλλοντες, γοητεύουσιν ημών τάς ψυχάς)
και κάθε φορά μένω ακίνητος στο άκουσμα και τη μαγεία
των λόγων, θαρρώντας πώς μονομιάς έγινα ψηλότερος και
γενναιότερος και ωραιότερος (και εκάστοτε έστηκα άκροώμενος
καί κηλούμενος, ηγούμενος έν τω παραχρήμα μείζων καί γενναιότερος
καί καλλίων γεγονέναι.)
Τόσο δυνατά καρφώνονται και αντηχούν στ’ αφτιά μου τα λόγια και ή φωνή
τού ρήτορος, ώστε μόλις την τέταρτη ή την πέμπτη μέρα ξαναθυμάμαι τον εαυτό
μου και συνειδητοποιώ πού βρίσκομαι.
«Ως την ώρα εκείνη μόνο πού δεν πιστεύω Ότι κατοικώ στα νησιά
των Μακάρων τόσο επιδέξιοι είναι oi ρήτορες μας.
(Καί μοι αύτη ή σεμνότης παραμένει ημέρας πλείω ή τρεις- ούτως έναυλος ό λόγος
τε καί ô φθόγγος παρά τού λέγοντος ενδύεται εις τά ώτα,
ώστε μόγις τετάρτη ή πέμπτη ημέρα άναμιμνήσκομαι έμαυτοϋ
καί αισθάνομαι οϋ γής είμι, τέως δε οΐμαι μόνον ούκ έν μακά-
ρων νήσοις οίκεΐν- ούτως ήμΐν ol ρήτορες δεξιοί είσιν.)»
Δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει ούτε για μια στιγμή συνειδητοποίηση του που βρισκόμαστε.
2. Στον διάλογο Φαίδρος ορίζει τη ρητορική ως είδος καθοδήγησης μέσω του λόγου. Ο ρήτορας οφείλει να γνωρίζει τη σύνθεση του ακροατηρίου του ώστε να προσαρμόζει τον λόγο του και να μιλάει κατευθείαν στην ψυχή τους. Όσα λέει πρέπει να είναι αληθοφανή για να μπορέσει να πείσει.
Ξανά στο σήμερα.
Αυτό καταφέραμε. ΑΛΗΘΟΦΑΝΗ είναι τα πάντα για να είμαστε ολοι ικανοποιημένοι.
Να και άλλα δυο σημαντικά για την ρητορεία που κληρονομήσαμε.
Κάποιοι συγγραφείς θεωρούν ότι η ρητορική γεννήθηκε στη Σικελία στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. λόγω των δικαστικών υποθέσεων που προέκυψαν μετά την πτώση του τυραννικού πολιτεύματος.
Ωστόσο, η άνθησή της ευνοήθηκε από τους δημοκρατικούς θεσμούς και την πνευματική ζωή της Αθήνας όπου είχαν συγκεντρωθεί οι Σοφιστές , δεξιοτέχνες και δάσκαλοι του λόγου.
Ο πιο σπουδαίος, ο Γοργίας, έγραψε το Εγκώμιο της Ωραίας Ελένης που θεωρείται το πρώτο κείμενο ρητορικής.
Σ’ αυτό ο Γοργίας υπερασπίζεται την Ελένη με το επιχείρημα ότι δεν φταίει αυτή που εγκατέλειψε τον σύζυγό της αλλά η πειθώ των λόγων ενός άλλου άνδρα: «ο λόγος είναι μεγάλος δυνάστης που επιτελεί τα πιο θεϊκά έργα».
Σκοπός του Γοργία είναι να δείξει ότι διδάσκει τον τρόπο να χρησιμοποιεί κάποιος τη ρητορική προς όφελός του και μάλλον αδιαφορώντας για τις ηθικές συνέπειες.
Επιτρέψτε μου να πω ότι στον Γοργία βρίσκουμε την καρδιά του προβλήματος.
Δεν είμαστε τίποτε άλλο παρά «Ελενες» που δεν φταίμε γιατί κάποιος άλλος η κάτι άλλο φταίει.
Έχουμε στο DNA μας την ρητορική και την χρησιμοποιούμε προς ίδιον όφελος αδιαφορώντας για τις ηθικές συνέπειες.
Τελικά είδατε που δεν φταίμε; το DNA φταίει.
Πηγή: APLA
Illustration from 19th century
imaginistes 