Περί του ρεμπέτικου (2)

γράφει ο Γιώργος Λιακόπουλος

 

* ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΨΙΜΑΧΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ (1911-1921) (ΚΑΙ) ΈΤΕΡΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ

Οι αψιμαχίες για το ρεμπέτικο τραγούδι ξεκίνησαν στα τέλη του 19ου αιώνα από δυτικοτραφείς λόγιους και μουσικούς αργότερα συντάχθηκαν μαζί τους και πολιτικές και πνευματικές «ηγεσίες». Απέναντι σ’ αυτούς τους επικριτές στάθηκαν οι δημιουργοί με όπλο άμυνας ,το έργο τους .

Δύο ήταν τα κύρια επιχειρήματα των πολέμιων του ρεμπέτικου: Το ένα ήταν ότι είναι κατάλοιπο της μακροχρόνιας τουρκικής σκλαβιάς . Άρα είναι απεχθές και αντιεθνικό . (1911-1921)

Μετά τη μικρασιατική τραγωδία και ειδικότερα μετά το άνοιγμα του εργοστασίου κυκλοφορίας δίσκων το 1931 , ξεκίνησε ένας δεύτερος επιθετικός ανηλεής κύκλος δίωξης του ρεμπέτικου. Τα στοιχεία του νέου επιχειρήματος της δίωξης συμπυκνώνονται σε μια λέξη » υπόκοσμος»…(1932-1965+)

Για να δούμε το κλίμα της εποχής ας κάνουμε μια σύντομη περιγραφή των καλλιτεχνικών δρώμενων των τελευταίων δύο δεκαετιών του 19ου αιώνα και των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα.

Αρκετοί μουσικοί με σπουδές στην Ευρώπη παρακολουθούν περίλυποι τη μεγάλη αποδοχή του κόσμου των ανατολίτικων κομπανιών.  Ήταν το ξεκίνημα των καφέ αμάν ή καφέ σαντούρ ή των ωδικών καφενείων στην Αθήνα και στον Πειραιά. Στον Πειραιά τα λέγανε και γυαλάδικα . Από το γιάλα-γιάλα που επαναλάμβαναν οι θαμώνες κ οι τραγουδιστές . Ίσως, από εκεί να είναι η αρχή του σπασίματος των πάσης φύσεως γυαλικών στα μαγαζιά ,που μετατράπει αργότερα σε σπάσιμο των πιάτων .Η πρώτη εμφάνιση των καφε-σαντούρ έγινε το 1873,στην Ιερά οδό .Από το 1886,αναφέρονται τα «καφέ σαντούρ» ως «καφέ αμάν» . Κυριαρχούσε ο μανές .Δύο τραγούδια-μανέδες επαναλαμβάνονταν κάθε νύχτα : το «Μέμο» και το «ανταμάν-αμάν»

Η μεγάλη αποδοχή αυτής της μουσικής περιορίστηκε με την εμφάνιση και την αποδοχή της αθηναϊκής επιθεώρησης 1907.Στη αθηναϊκή επιθεώρηση μουσικοί με σπουδές στη δύση έγραψαν νέες για την εποχή μουσικές αλλά και διασκεύαζαν και ξένα τραγούδια που προσέλκυσαν μια μεγάλη μερίδα Αθηναίων και Πειραιωτών . Κάποια στιγμή φούσκωσαν τα μυαλά τους με αυτή την αναγνώριση και άρχισαν έναν πόλεμο εναντίον του » απεχθούς» αμανέ με μια σειρά άρθρων στην εφημερίδα «Αι Αθήναι » . Όλα αυτά συνέβησαν το 1911.

Βέβαια έως τότε η λογιοσύνη που στάθηκε πολέμια σ’αυτό το «ανατολίτικο» είδος -όπως το ονόμαζε- δεν είχε ανακαλύψει τον εισηγητή του αμανέ τον Αρχαίο φιλόσοφο -μουσικό Λίναιο ο οποίος συνόδευσε στην εξόδια ακολουθία την αγαπημένη του γυναίκα με μια σύνθεση που την ονόμασε «Αμανέρως»! Η σύνθεση αυτή έμεινε και ως Λίναιος θρήνος !Ο Αμανέρως λοιπόν,με τα χρόνια έγινε μανέρως,μανές και τέλος αμανές .Πέρασε αργότερα από τους Έλληνες του Βυζαντίου στους Τούρκους κλπ Λέγεται ότι με αμανέρω συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία τον φιλόμουσο και πράο Φαραώ Όσιρις .Το όνομα του Όσιρις είναι ελληνογενές:όσιος κ ιερός.Είχε περάσει ο αμανές στην Αίγυπτο με τις εμπορικές συναλλαγές που είχαν οι δύο χώρες .Όπως πέρασαν μέσω Βυζαντίου οι Έλληνες στους Τούρκους και τον Αρχαίο ασελγή χορό που ονομάζονταν «Κόρδακας». Ο «Κόρδακας» είναι το γνωστό μας τσιφτετέλι. Τσιφτ που σημαίνει στα τουρκικά διπλός/ή + τέλι . Το τελι είναι η χορδή. Στους μουσικούς όταν έλεγες παίξτε ένα διπλόχορδο , έπαιζαν κατευθείαν τσιφτετέλι ! ( Σας προτείνω να ακούσετε το εξαιρετικό κόσμημα «διπλόχορδο» του Σέμση).

Νομίζω ότι ξεστράτησα ελαφρώς . Ας επανέλθουμε στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα για να αναφέρουμε ακροθιγώς κάποια περιστατικά σχετικά με το αντικείμενο του θέματος:

* Ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης ορκισμένος εχθρός της ανατολίτικης μελωδίας στις αρχές του 20ου αιώνα εισάγει ένα αμανετζίδικο τραγούδι και ένα ζεϊμπέκικο στις Εκκλησιάζουσες. Έτυχε τεράστιας αποδοχής από το θεατρικό κοινό !

* Η δημοφιλέστερη φιγούρα στις αρχές του 20 αιώνα είναι ο Καραγκιόζης. Ο μεγάλος καραγκιοζοπαίχτης Γιάννης Μόρας το 1904, εισάγει τη φιγούρα του Σταύρακα αποτυπώνοντας τους κουτσαβάκηδες τους μάγκες κ τους μόρτηδες .

* Το 1914, ο πολυτάλαντος ηθοποιός του θιάσου της Μαρίκας Κοτοπούλη ,ο Θάνος Ζάχος εισάγει στο θέατρο τον τύπο του μάγκα και εισπράττει το θέατρο μεγάλη αποδοχή και επιτυχία.

* Το 1917, σε κατάσταση πανικού ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου φοβούμενος μήπως επικρατήσουν οι σκοτεινοί αυτοί τύποι του μάγκα μέσω του Καραγκιόζη και των καφέ αμάν, δημοσιεύει στην εφημερίδα «Εμπρός» διακήρυξη και προτείνει μεταξύ των άλλων διώξεων, να φορολογηθεί το σαντούρι που ήταν το κύριο όργανο αυτών των σκοτεινών ανατολίτικων μουσικών .

* Το 1921, επέρχεται η οριστική ανατροπή του πρώτου κύματος των διώξεων του ρεμπέτικου με το ανέβασμα της οπερέτας των Χατζηαποστόλου-Πρινέα «οι απάχηδες των Αθηνών». Εκεί, η μεγάλη επιτυχία του παλαίμαχου ηθοποιού Θάνου Ζάχου και του νεαρού Πέτρο Κυριακού που υποδύονται αυτοσατυρίζοντας τους μάγκες με τα ονόματα Καρούμπας και Καρκαλέτσος, συνοδευόμενοι με μουσική αντίστοιχη ,σημειώνουν τέτοια επιτυχία που οι παραστάσεις παρατάθηκαν για άλλες δύο περιόδους ακόμη . Πράγμα αδιανόητο για την εποχή .

* Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Χατζηαποστόλου αργότερα,τη δεκαετία του 30, όταν βρέθηκε στην Κολούμπια για να ηχογραφήσει είπε στο δ/ντή της Οντεόν Μάτσα όταν είδε στο στούντιο το Μάρκο Βαμβακάρη: «για να φωνογραφήσω εγώ πρέπει να διώξεις αυτούς τους τύπους» δείχνοντας τον Μάρκο . Ο Μάτσας προς τιμή του αρνήθηκε, επιλέγοντας τον Μάρκο .

Και φθάνουμε στο έτος 1931,που το μεγάλο κραχ του 29-32,είχε φτωχοποιήσει το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού..!

Τότε εξαπολύεται νέα σφοδρή επίθεση για το ρεμπέτικο από την μουσικοκριτικό καθηγήτρια Σοφία Σπανούδη μέλος του ΚΚΕ χαρακτηρίζοντας μολυσματικούς τους χώρους που αναδύεται το ρεμπέτικο και επικίνδυνους για τη νεολαία …κλπ

Η συνέχεια στην εκπομπή «κάτσε ν’ακούσεις μια πενιά» από το ραδιόφωνο των imaginistes . Υπολογίζω τελευταία Τετάρτη του Ιανουαρίου.