Στο Μπραχάμι του μέλλοντος μ’ ένα τραμ…όπως εκείνα τα παλιά

Μας ετέθησαν μερικά ερωτήματα σχετικά με την χρησιμότητα της ανάπλασης – διαπλάτυνσης κλπ της Αγ. Δημητρίου. Μεταξύ άλλων μας ρώτησαν υπό τύπον έρευνας, αν είμαστε ευχαριστημένοι, αν την θεωρούμε απαραίτητη, αν θα έχει θετικά αποτελέσματα μετά την ολοκλήρωσή της, αν θα φορτίσει κυκλοφοριακά και άλλους δρόμους, αν και κατά ποσό θεωρούμε ότι η διέλευση οχημάτων έκτακτης ανάγκης (ασθενοφόρα, πυροσβεστικά) μπορεί να πραγματοποιηθεί απρόσκοπτα και χωρίς καθυστερήσεις..,

Εύλογα ερωτήματα που όμως εμείς αδυνατούμε να απαντήσουμε επειδή δεν είμαστε ειδικοί συγκοινωνιολόγοι. Imaginistes είμαστε και από την πρώτη στιγμή τοποθετηθήκαμε με τον «δικό μας τρόπο». Μιλήσαμε λοιπόν και προτείναμε από σεβασμό στο περιβάλλον και την καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη – επισκέπτη, ο συγκεκριμένος δρόμος, δηλαδή όλη η Αγ. Δημητρίου, να πεζοδρομηθεί και να συνδεθεί με τραμ που θα ξεκινάει από την πλατεία Καλογήρων και θα τερματίζει στις γραμμές του τραμ στον Άλιμο.

Η αλήθεια είναι ότι βρήκαμε πάρα πολλούς υποστηρικτές στον απλό κόσμο και κανένα από τους Δημοτικούς και περιφερειακούς παράγοντες. Η πρότασή μας είναι μεν ρηξικέλευθη, τολμηρή και πιθανότατα δαπανηρή.  Υποθέτουμε όμως, γιατί μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε, ότι πιθανόν η πρόταση φαντάζει στους συγκεκριμένους ασχολούμενους με τα δημοτικά, ανεφάρμοστη και ουτοπική επειδή ως γνωστόν δεν διακρίνονται  ούτε την φαντασία ούτε για την τόλμη τους. 

Γι’ αυτό κα εμείς προστρέξαμε στην ΤΕΧΝΗ που όλα τα θεραπεύει, για να επαναφέρουμε την πρότασή μας για χρησιμότητα του υπέροχου τραμ. Αν δεν γίνει κάτι, προτιμάμε την παλιά φολκλορική τριτοκοσμική εικόνα που παρουσίαζε ο εν λόγω δρόμος,  θυμίζοντας Μπάγκλαντες, από τον οποιοδήποτε «εξωραϊσμό» του, προκειμένου να εκτονωνόμαστε σιχτιρίζοντας τους κρατούντες Δημοτικούς και Περιφερειακούς άρχοντες.

 

Όμοιοι με τραμ που ξεκινάει,
άδειο κι ολόφωτο
μες στη νυχτερινή γαλήνη των μπαχτσέδων.
Μ’ ένα σκοπό του ταξιδιού: προς τα άστρα.

— Ν. Εγγονόπουλος

—του Σάκη Κουρουζίδη—

[Αποσπάσματα]

Τα τρένα και τα τραμ τροφοδότησαν με υλικό και ιδέες τις τέχνες και τα γράμματα περισσότερο από τα άλλα μέσα μεταφοράς, καθώς οι δρόμοι που ανοίγονται για να περάσουν οι ράγες διαφέρουν από τους άλλους, αυτούς που κόβουν το τοπίο για να περάσουν τα αυτοκίνητα. Οι ράγες χρειάζονται λίγα μέτρα χώρο, ενώ οι αυτοκινητόδρομοι θέλουν δεκάδες. Οι μεν σέβονται το τοπίο, οι δε το χαράζουν ανεξίτηλα, το μαστιγώνουν, το αλλοιώνουν.

…Η απόλαυση, βέβαια, του τοπίου γίνεται διαφορετικά από έναν πεζό. Τα δικαιώματα του πεζού αναλαμβάνει να υπερασπιστεί ο μέγας πεζοπόρος Ζαν Ζακ Ρουσώ, ο οποίος κυκλοφορούσε αποκλειστικά με το υπ’ αριθμόν …έντεκα (με τα πόδια, δηλαδή). «Η φύση ανήκει στους πεζούς», έλεγε. «Μόνον αυτοί μπορούν χαίρονται το τοπίο, να το γουστάρουν σε όλες τις λεπτομέρειές του, να ανακαλύπτουν τις κρυφές ομορφιές του. Αλλά μόνο το τοπίο ανήκει στους πεζούς; Η πόλη; Οι τύποι της, η ζωή της, το χρώμα της, ο παλμός της, οι βιτρίνες της, τα λόγια της, οι σκηνές της;». Ας μην μας αποθαρρύνει, όμως, ο Ρουσώ!..

Το τραμ είναι ένα ιδιαίτερο τρένο. Κινείται, κυρίως, μέσα στην πόλη, όμως οι αναλογίες είναι πάντα ίδιες με τα άλλα μέσα μεταφοράς. «Γυρνώντας με το τραμ απ’ το Φάληρο, απαντήσαμε στο δρόμο, βιαστικά, το φθινόπωρο. Ξέχυσε μέσα στο βαγόνι μια μυρωδιά ανακατεμένη από υγρασία, από άρμη, από βρεγμένο αδιάβροχο, από τις κουρτίνες και τα ξύλα των καθισμάτων. Αυτό είναι, εγώ το ξέρω καλά. Γυαλίζει απάνω στα σύρματα, κουνιέται με τα κορδόνια κι’ ανάμεσα στα μαλλιά των κοριτσιών που κάθονται αντίκρυ και που οι φούστες τους έχουν το χρώμα μουσκεμένης ανεμώνας», διαπιστώνει ο Τέλλος Άγρας…

…Την 18ην Αυγούστου 1908 «μεγαλοπρεπώς και θορυβωδώς» ξεκινούν από την βελγική Εταιρεία Τροχιοδρόμων Αθηνών-Πειραιώς-Περιχώρων, στην γραμμή της οδού Αγίου Κωνσταντίνου τα πρώτα τραμ, τα «ηλεκτρικά», όπως τα έλεγαν τότε οι Αθηναίοι.. Ένας εξέχων δημοσιογράφος, ένας «κομψογράφος», ο Γ. Τσοκόπουλος, από τις σελίδες των «Αθηνών» του Πωπ, στις 7 Σεπτεμβρίου 1908, περιγράφει με διθυραμβικές εκφράσεις την έναρξη της λειτουργίας ενός καινούργιου κυκλοφοριακού μέσου. «Χαράς Ευαγγελία… Αυτό είναι πράγματι μεταφορικό μέσον… Θαύμα… Άνεσις. Ταχύτης. Καθαριότης…»

Το τραμ απλώνεται σε πολλές ακόμη πόλεις της Ελλάδας. Το 1893, στην –τουρκοκρατούμενη ακόμα– Θεσσαλονίκη, και στη συνέχεια στο Βόλο, την Πάτρα, τη Σάμο και την Καλαμάτα.

«…Τι επιτέλους είναι αυτό που κάνει το τραμ να φαντάζει στη μνήμη μας σαν ένα από τα πιο προσφιλή μέσα μαζικής μεταφοράς, αφήνοντας να μας διατρέχει μια έντονη ρομαντική διάθεση στην αναπόλησή του; Μήπως η ελεγχόμενη ταχύτητά του ώστε με άνεση να παρακολουθεί ο επιβάτης και να προσλαμβάνει εικόνες; Μήπως η οργάνωση των ωφέλιμων χώρων υποδοχής των επιβατών που επέτρεπε να αναπτύσσεται μια αδιόρατη οικειότητα κοινωνικής επαφής;», αναρωτιέται ο Κ. Λαχάς. «Πώς αλλιώς να εξηγηθεί το ενδιαφέρον των ποιητών και τραγουδοποιών για τις καθημερινά μεταφερόμενες κοινωνίες μέσα από τα βαγόνια του τραμ. Νάναι άραγε και η απουσία ρύπανσης της ατμόσφαιρας τόσο ώστε να κάνει ανεκτή την ηχορύπανση εξ αιτίας κυρίως της κακής τοποθέτησης των σιδηροτροχιών στις γραμμές ενώ ο ήχος από το καμπανάκι του τραμβαγιέρη ακούγεται ως σήμαντρο για την συνεχιζόμενη ζωή στην πόλη…»

 

Ο Ν.Γ. Πεντζίκης, κάπως μελαγχολικά, παρατηρεί:

…Τελευταία στάση του τραμ.
Όλοι κατεβαίνουν. Κόσμος πολύς.
Το τραμ ξαναγυρίζει για την επιστροφή.

Ο Κλείτος Κύρου, πάντα για το τραμ της Θεσσαλονίκης, θυμάται:

…Μικρό παιδί λυπόμουν τους ανθρώπους που τύχαινε ν’ ανταμώσουν τον καινούργιο χρόνο έξω στο δρόμο…
Ενώπιοι ενωπίοις, τους οδηγούς και τους εισπράκτορες των κατάφωτων τραμ…
…όταν περνούσε, τις μικρές ώρες, το τελευταίο τραμ, έπεφτε ξανά η αρχαία σιωπή…

Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης συνήθιζε τη βόλτα με το τραμ: «Ένας συνηθισμένος μου περίπατος (το 1916) ήταν να παίρνω το τραμ της παραλίας και να πηγαίνω μόνος μου στο τέρμα, στο “Ντεπό”, κοντά στην ιστορική έπαυλη Αλλατίνι…». Αργότερα, (Μπουκέτο, 20/8/1931), στήνει μια Παγίδα πάνω σε ένα τραμ: «Κ’ έπειτα, στάσεις στις διασταυρώσεις, ακινησίες ώσπου νάρθει τ’ άλλο τραμ, δύσκολα ξεκινήματα, σαν προμελετημένα…».

Τρέχουν έξω οι βιτρίνες και τα δένδρα (…) Το ποτάμι (των Εβραίων) έφευγε, είχαν βγει στην λεωφόρο, στις γραμμές του τραμ (…) Στην Εγνατία άρπαξε το πρώτο τραμ που βρήκε και κάθισε στον εξώστη πίσω μια και δεν υπήρχανε καθίσματα. Κι είπε ο τραμβαγέρης «δρόσισε». Και σε λίγο βρίσκονταν (τον Νοέμβριο του 1944) στο τραμ και στέκονταν έτσι που να τον φυσάει και να του ανακατώνει τα μαλλιά (…) και να συλλογιέται είναι σαν παιχνίδι που θαρρείς πως τρέχουν σπίτια, δέντρα, στύλοι, άνθρωποι, τρέχουν προς τα πίσω από τα παιδικά του χρόνια

(Ν. Μπακόλας)

Ο Γ. Ιωάννου είχε επενδύσει πολλά στην επέκταση του τραμ της Θεσσαλονίκης:

…Υπήρχε τότε η διάδοση –κάτι σαν προφητεία– πως θαρθεί καιρός που από την Αγ. Δημητρίου θα περάσει το τραμ και πως για να φαρδύνει ο δρόμος θα γκρεμιστεί όλη η δεξιά γραμμή των σπιτιών από την οδό Σοφοκλέους ώς την Ευαγγελίστρια (…) Το πέρασμα του τραμ όμως δεν εκπληρώθηκε γιατί στο μεταξύ καταργήθηκαν τα ίδια τα τραμ…

Από της 6ης πρωϊνής της 1ης Σεπτεμβρίου του 1908, όταν τέθηκε σε λειτουργία το πρώτο ηλεκτροκίνητο τραμ, μέχρι της 15ης Δεκεμβρίου 1959 (10 μήνες πριν από την κατάργηση και της τελευταίας γραμμής), συνολικά εξυπηρετήθηκαν δύο δισεκατομμύρια οκτακόσια είκοσι πέντε εκατομμύρια (2.825.000.000) Αθηναίοι και άλλοι επιβάτες, στις δεκαέξι γραμμές της πρωτευούσης και των περιχώρων της.

ΜΕ ΤΟ ΟΠΛΟ επ’ ώμου
τα τραμ
περιπολούν στις λεωφόρους
Πλώρη της σκεπής τους κάτω απ’ την ιστιοφορία
ενός ουρανού από μπαλκόνια και προσόψεις
κάθετη σαν κραυγές
Κραυγαλέες αφίσες εκτελούν
στα ύψη τις γιγάντιες ακροβασίες τους
Δυο ράγες τεντώνουν την άσφαλτο
και ο τρολές βιολιστής πάει παίζοντας στο πεντάγραμμο της νύχτας
και τα πλαϊνά του λιχνίζουν
στιγμιαίες ηχητικές παλέτες.

Χόρχε Λουίς Μπόρχες,
Από το βιβλίο Η Ιστορία της νύχτας και άλλα ποιήματα.

* * *

Πηγή: https://dimartblog.com/2014/10/16/tram2/