ΤΕΧΝΗ

της Έλενας Γεωργαλά

Όταν ο Καβάφης το 1893 έπιασε το μολύβι και έγραψε τα «Κεριά», ήταν μόλις τριάντα χρόνων. Το χέρι του δεν είχε συναντήσει ακόμα τη ρυτίδα. Μας έδωσε όμως με ώριμο και άρτιο στίχο τη θλίψη του για τη φθορά του χρόνου και την αθλιότητα των γηρατειών.

Και τούτο γιατί η αληθινή τέχνη αγνοεί το φυσικό των ρολογιών και ημερολογίων. Και είναι τέτοια η δύναμή της, που επιτρέπει στα γνήσια τέκνα της να αλλοιώνουν τις ηλικιακές τους ταυτότητες, μόνο και μόνο για να μας μάθουν, πως ο ήλιος μπορεί να βγει κάποτε και από το νότο.

 

Το 1899 ο Κακλαμάνος διευθυντής της εφημερίδας «Το Άστυ», προτείνει μισθό 150 δραχμών στον πάμφτωχο, και ζώντα από δανεικά Παπαδιαμάντη, για την επικείμενη συνεργασία τους. Ο Σκιαθίτης του αποκρίνεται ντροπαλά: «Πολλές είναι 150. Με φτάνουν 100». Ο ίδιος, άνθρωπος του ελαχίστου, με ιερατική ανατροφή, λατρεία για το νησί του και με την ψυχή του αγκιστρωμένη σε μια ανεπίδοτη αγάπη. Ο Παπαδιαμάντης δεν μας έδωσε ρομάντζα, αλλά όταν περιγράφει το γυμνό στήθος της Μοσχούλας, σου έρχεται να κάνεις το σταυρό σου.

 

Και τούτο γιατί η αληθινή τέχνη είναι πάνω από όλα ήθος. Ήθος που λυτρώνει από την ωραιοπάθεια και αναζητά το ωραίο μέσα από το δρόμο του αγαθού. Χωρίς πόζα χωρίς ρητορική. Το πιο όμορφο κορίτσι στον κυρ Αλέξανδρο, η πραγματική καλλονή, είναι αυτή που δεν έχει συνείδηση της ομορφιάς της. Όπου υπάρχει περιττό στολίδι, ο Παπαδιαμάντης παύει να υπάρχει.

 

Στο λιμάνι της Κέρκυρας τον Ιούλιο του 1937, βλέποντας τη νεαρή φοιτήτρια Έλενα Βεντούρα να αποβιβάζεται από το πλοίο «Φρίντων», ο νεαρός αξιωματικός Οδυσσέας Ελύτης στρέφεται προς τον φίλο του Ανδρέα Εμπειρίκο και του λέει: «Αυτή είναι η αγνότητα». Υπό το κράτος του έρωτα γράφει το ποίημα «Ελένη», που δημοσιεύεται τρία χρόνια μετά, στην πρώτη του ποιητική συλλογή «Προσανατολισμοί».

 

Και τούτο γιατί η αληθινή τέχνη έχει για βασικό συστατικό της τον έρωτα. Τον έρωτα –ας προσκυνήσουμε- τον αυτοδύναμο, που ομορφαίνει τα πάντα, και τα πιο άσχημα, και τα πιο ασήμαντα, ως και τις πέτρες. Τον έρωτα που ανταρτεύει το νου, και ανάβει τη φλόγα του μη λογικού ενστίκτου, φτιάχνοντας τα πιο δημιουργικά πράγματα. Η Βεντούρα παντρεύεται ένα γιατρό και πεθαίνει το 1970, μόλις 54 ετών. Την ίδια χρονιά ο ποιητής εκδίδει τρεις συλλογές.

 

Το Φεβρουάριο του 1896, ο Παλαμάς χάνει το γιό του Άλκη σε ηλικία τεσσάρων ετών. Ο θάνατός του, τρομερός και ακατανόητος όπως ο θάνατος κάθε παιδιού, θα γίνει αφορμή για την συγγραφή του «Τάφου», έργο 800 στίχων που γράφεται μέσα σε 14 ημέρες.

 

Και τούτο γιατί η αληθινή τέχνη υπάρχει σε κάθε γνήσια πράξη που αντιμετωπίζει τον πόνο σθεναρά και κατά πρόσωπον. Σε όλες τις καταστάσεις που δοκιμάζουν την αντοχή της ύπαρξης στα τεντωμένα έσχατα των ορίων. Και ίσως είναι αυτή η γνωριμία, η μελέτη και η φιλία με το θάνατο, που κάνει τον αληθινό καλλιτέχνη να ατενίζει τον κόσμο με δακρυσμένο βλέμμα.

 

Σήμερα 15 Απριλίου, που γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα της Τέχνης δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα πόση Τέχνη χρειάζεται ο άνθρωπος. Όταν τα ζητήματα και τα αιτήματα του καιρού μας είναι τόσο οχληρά, το να μιλώ γι΄ αυτή φαντάζει σαν να κάνω αισθητική σε θάλαμο νοσοκομείου. Αλλά και χωρίς αυτήν, μέσα σε τούτο το κρεσέντο φτήνιας και κακομοιριάς, θα είχα πεθάνει της πείνας. Αυτή η «μεγάλη κυρά» συνόδεψε περιστατικά της ζωής μου, μόρφωσε την ψυχή μου, μου χάρισε ένα αναίτιο δάκρυ και ίσως εντέλει με εξανθρώπισε. Χρόνια της πολλά!