Μικρές Ιστορίες Τέχνης – 8. Felix Nadar, Ένας Ίκαρος με αντικατάστατα φτερά

της Αλεξάνδρας Λαμπροπούλου

“Στη φωτογραφία, όπως και σε όλα τα πράγματα, υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να δουν, κι άλλοι που δεν μπορούν ούτε να κοιτάξουν” - Felix Nadar

Ο Felix Nadar έμεινε στην ιστορία ως φωτογράφος, υπήρξε όμως πολυτάλαντος. Δημοσιογράφος, συγγραφέας, σκιτσογράφος και πάνω απ’ όλα λάτρης των πτήσεων με αερόστατο. Άνοιξε το πρώτο studio φωτογραφίας το 1853 και μετακόμισε στο θρυλικό κτίριο του νούμερου 35 της Boulevard des Capucines, στο κέντρο του μοδάτου Παρισιού το 1860, σε μια εποχή που το Παρίσι υπό τη βασιλεία του Λουδοβίκου του Γ’ αλλάζει και προσπαθεί να γίνει μια μοντέρνα πόλη. Είναι η εποχή που η αστική τάξη καταναλώνει, ντύνεται όμορφα και διασκεδάζει.

Από αυτό το στούντιο παρέλασε όλη η Παρισινή, και όχι μόνο, ιντελιγκέντσια για πορτραίτα. Ποιητές, συνθέτες, ζωγράφοι, λογοτέχνες, μέλη βασιλικών οικογενειών. Αλέξανδρος Δουμάς, Ιούλιος Βερν, Φραντς Λιστ, Γεωργία Σάνδη, Ονόρε ντε Μπαλζάκ, Σάρα Μπερνάρ, Μπωντλαίρ, Ευγένιος Ντελακρουά και Κλωντ Ντεμπυσσύ είναι ένα μικρό δείγμα. Έχει πει πως «για να παράξεις ένα πετυχημένο πορτραίτο, κι όχι ένα κοινό πορτραίτο σαν αποτέλεσμα μια τυχαίας στιγμής, πρέπει να επικοινωνήσεις με το υποκείμενο ώστε να μπορέσεις να μεγεθύνεις τη σκέψη και το χαρακτήρα του».

Χρησιμοποιούσε ήπιο φωτισμό και τεχνικές που είχε αντιγράψει από τους ζωγράφους φίλους του. Έστηνε τους φωτογραφιζόμενους σε όψη τριών τετάρτων ώστε να κρύψει τα χέρια και να εστιάσει στο πρόσωπο, και τους ενθάρυνε να πάρουν φυσικές χαλαρές πόζες για να μπορέσει να αποτυπώσει την προσωπικότητα μαζί με τη φυσική ομοιότητα.

“Η θεωρία της φωτογραφίας μπορεί να διδαχθεί σε μια ώρα, η τεχνική σε μια μέρα. Αυτό που δεν μπορεί να διδαχθεί είναι η αίσθηση του φωτός. Για να το κατανοήσεις αυτό χρειάζεται καλλιτεχνική αντίληψη. Αυτό που ακόμα λιγότερο μπορεί να διδαχθεί είναι η βαθύτερη κατανόηση του υποκειμένου, που θα σου δώσει την δυνατότητα να αποφύγεις να κάνεις ένα θλιβερό αντίγραφο πάνω σε ένα χαρτί στο σκοτεινό θάλαμο”.

Ο Ναντάρ ήταν ένας σωματώδης άνδρας με κόκκινα μαλλιά και μούσια, το στούντιο ήταν επίσης κόκκινο μέσα – έξω, διακοσμημένο με έργα τέχνης, το όνομά του ήταν σε μια τεράστια επιγραφή φωτισμένο με κόκκινες λάμπες, ενώ ο ίδιος είχε τη συνήθεια να υποδέχεται τους διακεκριμένους πελάτες του φορώντας μια κόκκινη βελούδινη ρόμπα. Το κόκκινο ήταν προφανώς το χρώμα του, το χρώμα του πάθους με το οποίο έζησε όλη του τη ζωή.

Υπήρξε πρωτοπόρο πνεύμα. Έβγαλε την πρώτη φωτογραφία με τεχνητό φως στις υπόγειες κατακόμβες του Παρισιού καθώς και την πρώτη αεροφωτογραφία από το αερόστατό του.

Το πάθος του για τις πτήσεις τον οδήγησε στο να κατασκευάσει ένα τεράστιο αερόστατο που το ονόμασε «Γίγας» με την γόνδολα σχεδόν σαν ένα μικρό διαμέρισμα, επιχειρώντας να κάνει ένα ταξίδι στην Αφρική. Μισό εκατομμύριο Παριζιάνοι, το ένα τρίτο της πόλης, μαζεύτηκε για την απογείωση, μια μπάντα έπαιζε μουσική και σαμπάνια έρεε. Η πρώτη πτώση του ήταν στη γαλλική ύπαιθρο μετά από μόλις 25 μίλια, ενώ στη δεύτερη απόπειρα κατάφερε να διανύσει 400 μίλια πριν διαλυθεί τελικά έξω από το Ανόβερο. Επιστήθιος φίλος του ήταν ο Ιούλιος Βερν, και το βιβλίο «5 εβδομάδες με αερόστατο» το εμπνεύστηκε από αυτόν τον οποίον και αποκάλεσε «Ίκαρο με αντικατάστατα φτερά». Αλλά και ο ήρωας του, ο Μισέλ Αρντάν από το βιβλίο του «Από τη γη στη σελήνη», οφείλει το όνομά του στον αναγραμματισμό του ονόματος του Nadar.

Ο Nadar έμεινε στην ιστορία και για έναν ακόμα λόγο, όταν το 1874 φιλοξένησε στο στούντιό του την πρώτη ανεξάρτητη έκθεση των ιμπρεσιονιστών ζωγράφων, του Monet, Renoir, Degas, Cezanne, Pissarro, και άλλων, μια κατ’ ουσίαν επιχειρηματική κίνηση που έφερε κόσμο και φήμη ακόμα μεγαλύτερη, έστω και αν λοιδορήθηκαν και εξευτελίστηκαν από τους κριτικούς αυτοί οι νέοι ζωγράφοι. Πολύ σύντομα εξάλλου θα ήταν η κυρίαρχη τάση της ζωγραφικής στη Γαλλία.

O Gaspard-Félix Tournachon, κατά κόσμον Nadar, πέθανε το 1910 στα ενενήντα του. Κάθε χρόνο στη Γαλλία απονέμεται στο καλύτερο φωτογραφικό άλμπουμ το βραβείο Prix Nadar. Πώς αλλιώς θα μπορούσαν να το ονομάσουν;