Καβάφης – Προυστ… Όσο μπορείς, αναζήτησε τον χαμένο χρόνο

της Αλεξάνδρας Λαμπροπούλου

 

“…οι φίλοι μας είναι φίλοι μας, μόνο στο φως μιας ευχάριστης αυταπάτης που συνταξιδεύει μαζί μας σε όλη μας τη ζωή, την οποία καλλιεργούμε πρόθυμα, ενώ γνωρίζουμε, στα βάθη της καρδιάς μας, ότι δεν είναι πιο βάσιμη από την παραίσθηση κάποιου που μιλάει στα έπιπλα, επειδή νομίζει ότι είναι ζωντανά…”

Αυτά τα σκληρά λόγια του Μαρσέλ Προυστ φαίνεται πως χαράχτηκαν ανεξίτηλα στη μνήμη μου για χρόνια, και ήρθε μια τελευταία ανάγνωση του “Όσο μπορείς” του Κ. Π. Καβάφη προχθές, για να ανασυρθούν εξ΄αίφνης μαζί και αυτά, σαν την ανάμνηση της γεύσης της μαντλέν του Κυριακάτικου πρωινού του Προυστ, στο Κομπραί…

 

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,

τούτο προσπάθησε τουλάχιστον

όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις

μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,

μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

……

 

Τόσο ο Προυστ, όσο και ο Καβάφης ανήκαν περίπου στην ίδια γενιά. Είχαν μόνο 8 χρόνια διαφορά, έζησαν σε μια εποχή που λοιδορούνταν και φυλακίζονταν οι ομοφυλόφιλοι και επηρεάστηκαν από παρόμοιες κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες, παρότι ο ένας στο αστικό περιβάλλον του Παρισιού, ενώ ο άλλος «ξεπεσμένος» μεγαλοαστός στην Αλεξάνδρεια, με τα κακόφημα «σπίτια» της συνοικίας Αταρίν.

Πιο ενδιαφέρουσα ακόμα, είναι η σύμπτωση ότι τόσο η έκδοση του πρώτου τόμου, του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», όσο και η χρονολογία του ποιήματος «Όσο μπορείς», είναι το 1913.

 

Τίποτε στη ζωή δεν είναι τυχαίο. Και ούτε τυχαίος είναι αυτός ο συνδυασμός στο μυαλό μου, των δύο αυτών ανδρών αλλά και των ρήσεών τους.

 

Η αλήθεια είναι ότι τώρα τελευταία αναρωτιέμαι, ή μάλλον σωστότερα, αμφισβητώ την αναγκαιότητα αλλά και την ποσότητα της ανθρώπινης συναναστροφής και επικοινωνίας, στη βάση της κοινοτοπίας που αυτή έχει περιέλθει. Τόσο στην πραγματική ανθρώπινη επαφή όσο και μέσω των διαφόρων μοντέρνων μορφών επικοινωνίας (διαδύκτιο), που μας τρώνε πολύτιμο χρόνο από τη ζωή μας. Χαμένος χρόνος… Σκόρπισμα…

 

Μήπως ο Προυστ και ο Καβάφης είχαν δίκιο; Μήπως είναι μια ψευδαίσθηση η συναναστροφή, η φιλία, η συνάφεια του κόσμου, η ανταλλαγή κουβεντών και απόψεων; Έχουν γίνει οι σχέσεις μας παράλληλοι μονόλογοι που απλά περιμένουμε, στην καλύτερη περίπτωση, τον άλλον να τελειώσει, για να έχουμε την ευχαρίστηση να ακούσουμε τον εαυτό μας να αγορεύει; Πόσο ναρκισσιστικές και κοινότοπες είναι οι συζητήσεις μας πια;

 

Αυτοί οι δύο μεγάλοι άνδρες υπήρξαν φανατικοί πολέμιοι της κοινοτοπίας και το εξέφρασαν με την μεγαλοφυή ειρωνεία τους.

Η «φαρμακερή» κοινοτοπία μέσα στην οποία ζούμε πια, έχει κωδικοποιήσει σε τέτοιο βαθμό τις εκφράσεις μας, που αυτό με τη σειρά του έχει διαβρώσει κάθετα την υπόσταση αλλά και τα συναισθήματά μας, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να εκφράσουμε εύκολα κάτι διαφορετικό, από like και dislike.

 

 

Και ενώ η ψυχή μας διψά για μια πραγματική επικοινωνία με τον άλλον, εμείς μπορούμε να συζητάμε ώρες ατελείωτες, χωρίς τελικά να λέμε τίποτα…

 

Κατάντησε η φιλία σαν ένα ψέμα, που ωφελεί μόνο για να μην αισθανόμαστε αθεράπευτα μόνοι. Και για αυτό το ψέμα, κατασπαταλούμε τον πολύτιμο χρόνο μας και εκθέτουμε τη ζωή μας σε ανούσιες συναναστροφές, που σιγά – σιγά μας ξεζουμίζουν και μας αποξηραίνουν την ψυχή…

 

…………

Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,

γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την

στων σχέσεων και των συναναστροφών

την καθημερινήν ανοησία,

ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική.

Αυτό μας προτρέπει ο Καβάφης, άχρονος και επίκαιρος όσο ποτέ.

 

 

Η πραγματική φιλία και η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, δε χρειάζεται τις ψυχικές συγκινήσεις που χρησιμοποιούμε όλοι μας τελευταία, αλλά αρχοντιά και σεμνότητα, ενσυναίσθηση και ειλικρίνεια, απλότητα και εμπράγματο πολιτισμό. Θέλει πνευματική συγγένεια τέτοιου είδους, που να μην χρειάζονται πολλά λόγια για να μπορέσει ο άλλος να αγγίξει το πολύτιμο κομμάτι του εαυτού σου, που στην ουσία του είναι αμετάδοτο, απερίγραπτο και μοναδικό.

 

Αλλά αυτό είναι τόσο σπάνιο, που κατέχει θησαυρό όποιος μπορεί να το βιώσει.

 

Κάτι σαν τον έρωτα…

 

Αλλά πάλι, συγχωρέστε με, ίσως να κάνω και λάθος…