Μιχαήλ Μητσάκης…Αυτόχειρ

Το Aναγνωστήριο των imaginistes

Δεν είναι ο ύπνος της λογικής που γεννάει τέρατα, αλλά ο άγρυπνος ορθολογισμός που πάσχει από αϋπνίες.

Μιχαήλ Μητσάκης: Αυτόχειρ (ζωγραφιές Αγνή Μπιρτάχα, Εκδόσεις Κέδρος, στιγμή, Ιστός, Πατάκης…).

Φαίνεται πως πρέπει να πεθάνει κανείς για να κερδίσει την αθανασία… Το πεζογράφημα του Μιχαήλ Μητσάκη με τίτλο Αυτόχειρ «καταναλώνεται» σήμερα σαν το παλιό καλό κρασί, που ωρίμασε σε ανήλιαγο κατώι στη σωστή θερμοκρασία και σχετική υγρασία. Πρόκειται για ένα μεγάλο διήγημα, θα μπορούσε όμως να διαβαστεί και σαν δραματικός μονόλογος. Ο συγγραφέας αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο μία ολιγοήμερη περιπλάνησή του στην Πάτρα περί τα τέλη του 19ου αιώνα ή στις αρχές του 20ου αιώνα.

Στην περιπλάνησή του αυτή τον απασχολεί η αυτοκτονία ενός αγνώστου σε ένα ξενοδοχείο, που μένει άκλαυτος στα αζήτητα, είχε όμως το «θράσος» να αφήσει ένα σημείωμα: «Αυτοκτονώ. Ας μην ενοχληθεί κανείς». Και όντως δεν ενοχλήθηκε κανείς, εκτός από τα συνήθη κουτσομπολιά της μικρής κοινωνίας που ξεθύμαναν όμως γρήγορα. «Κάθε θαύμα τρεις ημέρες, και το πιο μεγάλο τέσσερις». Όμως «ενοχλήθηκε» ο συγγραφέας. Ενοχλήθηκε τόσο που έφτασε να γράψει αυτό το μακρύ διήγημα, το οποίο πέρασε στην «αιωνιότητα» χάρη στο Βαγγέλη Ραπτόπουλο των Εκδόσεων «Κέδρος» που το ανακάλυψε.

Όμως γιατί ασχολείται ο Μιχαήλ Μητσάκης με αυτό το θέμα; Πρόκειται μήπως για το ναρκισσισμό ενός «ιδανικού» αυτόχειρος που ελπίζει να ασχοληθούν οι πάντες με την αυτοκτονία του; Πρόκειται για το μύθο του παραγνωρισμένου λογοτέχνη που πεθαίνει φτωχός, άστεγος, συφιλιδικός ή σε δημόσιο ψυχιατρείο, κι έτσι του ανοίγεται το παραπόρτι του Πάνθεου των Λογοτεχνών; Ποια εμμονή του Μητσάκη στοιχειώνει αυτό το κείμενο; Μόνο υποθέσεις βεβαίως μπορούμε να κάνουμε, αφού δεν έχουμε ιστορικά στοιχεία (μαρτυρίες, συνεντεύξεις κλπ.). Το σίγουρο είναι ότι ο Μιχαήλ Μητσάκης πέθανε «τρελός» και παραγνωρισμένος, εάν εξαιρέσεις μερικά σύντομα κείμενα που πουλούσε σε εφημερίδες της εποχής του για να επιβιώσει.
Γιατί τόσα πολλά για το συγγραφέα και όχι για το έργο του; Γιατί το συγκεκριμένο έργο είναι εγωκεντρικό, ναρκισσιστικό… Κι όχι βεβαίως μόνον επειδή η αφήγηση είναι σε πρώτο πρόσωπο. Κι εξηγούμαι. Στη σελ. 9 του βιβλίου ο Μητσάκης αρχίζει να περιγράφει τη συνάντησή του με ένα καλό του φίλο και τον περίπατο που ακολούθησε. Όμως δεν μαθαίνουμε τίποτα για το ποιόν του φίλου, ο οποίος «δε σταυρώνει λέξη». Ένα όνομα πεταμένο στις σελίδες ενός έντεχνου πεζογραφήματος, που δεν προδίδει κανενός είδους αδεξιότητα. Ο Μητσάκης απαξιεί να αναφέρει ο,τιδήποτε για το φίλο του Λεωνίδα Κανελλόπουλο, επιδίδεται όμως σε μία καταπληκτική περιγραφή της Πάτρας, μία τόσο λεπτομερή περιγραφή, που θα αρκούσε για να ζωγραφίσει κανείς το τοπίο.
Γιατί ο Μητσάκης ξέρει να περιγράφει τα τοπία, ξέρει με λίγες γραμμές να σκιαγραφεί ανθρώπινα πορτραίτα, γνωρίζει με δύο ή τρεις ατάκες να διαδραματίζει ολόκληρες σκηνές. Γνωρίζει να ενορχηστρώνει τον αφηγηματικό του λόγο και μέσα από τη ρυθμική επανάληψη μοτίβων να συνθέτει ένα άλλο συμβολικά μουσικό «υπό-κείμενο» το οποίο έχει τη δική του αυτόνομη αξία, αναλλοίωτη μέσα στο χρόνο, παρά τη φθορά και την ανανέωση της νεοελληνικής γλώσσας.
Η διαφορά του γλωσσικού ιδιώματος, της «ιδιολέκτου» του Μητσάκη από τη σημερινή «επίσημη» γλώσσα των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, και μεγάλου μέρους της σύγχρονης νεοελληνικής λογοτεχνίας, είναι χαώδης. Δυσκολευόμαστε να παρακολουθήσουμε τα νοήματα, και μερικές φράσεις είναι, ή φαίνονται, ασύντακτες. Π.χ. στη σελ.33: «Τέλος πάντων, ένας όπου εκάθητο απέξω από κάποιον μικροκαφενέν μού έδειξε το σπίτι, απ’ τα πρώτα της γραμμής, εκεί που, οπίσω και ολίγο δώθε από το τελωνείον.» (η υπογράμμιση δική μου). Τι εννοεί ο συγγραφέας; Είναι αυτός ο τοπικός προσδιορισμός επαρκής; Νομίζω όχι.
Η γλωσσοπλαστική ικανότητα του συγγραφέα είναι επίσης αξιοσημείωτη. «Ο αρχηγός των αχιναίων» (σελ. 36), «ευρύνωτος» (σελ. 37), είναι μερικά μόνο από τα γλωσσικά του ακροβατικά, τα οποία προσθέτουν όμως στην αφήγησή του ένα ύφος απαράμιλλο.
Ένα σημαντικό κείμενο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, εικονογραφημένο θαυμάσια από την Αγνή Μπιρτάχα.

Κωνσταντίνος Μπούρας
www.konstantinosbouras.gr

http://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=3153.0